Poëtische kunst met (verborgen) universele waarde

Een paar dagen geleden had ik het genoegen via videoverbinding met Ana Núñez Rodriguez te spreken, de fotografe wiens expositie ‘Cooking Potato Stories’ tot 10 juli a.s. te zien is in het Foam museum. Twee jaar geleden behaalde ze cum laude haar master fotografie aan de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten (KABK) in Den Haag. Hoewel ze nog graag af en toe in Nederland werkt, is ze momenteel in Colombia. Haar reizen tussen het Latijns-Amerikaanse continent en Europa staan voor Ana symbool voor de lange reis die de verrassende protagonist van haar expositie in een ver verleden ook heeft afgelegd: de aardappel.

Net als bij het zien van haar tentoonstelling, werd ik tijdens ons gesprek geraakt door de puurheid van het onderwerp en de echtheid van haar interesse. Door haar verhaal besefte ik me hoe enorm belangrijk de aardappel voor de mensheid is. Daarnaast realiseerde ik me wederom welke krachtige instrumenten een artiest van nature beschikt om de waarde van iets universeels te onderzoeken en te delen, waardoor we met elkaar stil kunnen staan bij wat ons als mensen wereldwijd bindt. De aardappel als etenswaar, als medicijn, als graadmeter van de economie en van de armoedestand (de consumptie neemt toe in economisch minder goede tijden).

Ana: ‘Een quote van Rebecca Earl was van grote invloed op mijn artistieke onderzoek: ‘Als je ‘aardappel’ zegt, dan is de reactie vaak een autobiografie’. Een manier dus om over onszelf te praten. In mijn geval is het vooral verbonden met kolonialisme en identiteit, maar voor anderen staat de aardappel in relatie tot sociale klasse, migratie, overleving, ontheemding, familie, thuishoren, delen, veerkracht, aanpassing, globalisering’.

Ook in Nederland is de aardappel onlosmakelijk verbonden met ons dagelijks leven en onze identiteit. Wie denkt er bij dit onderwerp niet aan ‘De aardappeleters’ van Vincent van Gogh? Een deel van Ana’s werken in deze expositie doet ook denken aan de schilderkunst, misschien het meest door het magisch realisme, dat gekenmerkt wordt door onder meer schilderachtig licht en droomeffecten. Ana: ‘Het magisch realisme is zeker van invloed op mijn beeldtaal en dit is tegelijk nog een element dat Latijns-Amerika met Europa verbindt. Ik zie mijn werk als een brug tussen de twee en beide culturen worden gekenmerkt door magisch realisme. Ik ben opgegroeid in Galicië, waar de populaire cultuur vol zit met bijgeloof, mythen en het bestaan van bovennatuurlijke wezens. In Colombia vond ik ook fantastische en irrationele feiten in tradities, overtuigingen en verhalen’. Ana refereert vervolgens aan een parallel die ze ziet met de Colombiaanse literatuur, in het bijzonder met de schrijver Gabriel García Márquez: ’Zijn grootouders waren afstammelingen van de Galiciërs en veel van de bovennatuurlijke verhalen die ze hem vertelden over Galicië hadden een enorme impact op zijn visie’.

Verder in ons virtuele gesprek bevestigde Ana iets dat ik intuïtief al had gevoeld bij het zien van de werken: er is een diepere laag voelbaar in het geheel. Ze probeert de complexe werkelijkheid die ze ontdekte in haar onderzoek uit te leggen: ‘Het is een gelaagd voorstel dat ons dwingt om de aardappel te blijven schillen in de zoektocht naar de kern, maar eigenlijk komen we er niet omdat de essentie in de schillen zelf zit, in zijn gelaagde aard’. Ze vergelijkt de vele verhalen die de aardappel al eeuwen met zich mee draagt met het begrip rizoom: het verschijnsel van planten die ondergronds wortelstokken schieten, horizontaal doorgroeien en vervolgens het licht weer opzoeken met een nieuwe plant.
Zo is er geen duidelijk begin of einde aan het verhaal van de aardappel, alles is verbonden in een netwerk dat Ana zo fascinerend vindt dat ze dit visueel blijft onderzoeken. Ze doet dit op een geheel eigen manier, die vanuit een ogenschijnlijke eenvoud net zo rijk is als het verhaal zelf. Ondanks de relatief kleine ruimte in het museum en de verscheidenheid aan kunstvormen, toont deze expositie een verfijnde complexiteit. Naast fotografie zien we de hand van de artieste in de keramiekkunst en het grafisch design van de zakken vol met echte aardappelen, hun paarse uitlopers wijzend op het feit dat de expositie al een tijdje open en het verhaal van de aardappel nog niet ten einde is.

In de visie van curator Hinde Haest wordt Ana’s werk vooral gekenmerkt door herkenbaarheid en door het verheven van een egodocument tot een werk van universele waarde. Ik vond dit een prachtige samenvatting.

(interieurfoto galerie 1: Christian van der Kooy; 2,3: Ioana Cobzaru, portret: Ana Núñez Rodriguez)