‘Het sublieme’ vertaald naar hedendaagse kunst

Vaak bezoek ik de opening van een expositie om een ExpoTalk te schrijven. Met ‘Waanplekken’ ging het anders, ik hoorde van fotografe Vivian Ammerlaan dat het museum een midissage, feestelijk moment tussen een vernissage en de finissage in, zou organiseren met persoonlijke aandacht voor haar tentoonstelling door de curator. En dat op een Museumavond, iets dat ik altijd speciaal en enigszins mysterieus vind.

Haar werk ademt ook een zekere mysterie. Vivian is gefascineerd door landschappen en in het bijzonder door bergen. De bergen in haar werken zijn heel kenmerkend voor haar kunst, maar wat ze daarnaast uitzonderlijk maakt is dat ze in de werkelijkheid niet bestaan! Door haar innerlijke wereld uit te drukken in fotografische werken, neemt Vivian ons mee op een visuele, intieme en fascinerende reis. Geheel in lijn met het fictieve karakter van de bergen heeft Vivian ook een niet eerder bestaand woord in het leven geroepen als titel voor de serie: ‘Waanplekken’. Sinds Vivian haar project begon, is de wereld een woord rijker en weten we hoe mooi en ontroerend een waanplek kan zijn.

Voor mij als kritische kijker zijn denkbeeldige landschappen een verademing, er wordt mij ruimte gegund om eigen projecties te leggen op wat de kunstenaar slechts suggereert. Ik vroeg naar haar intentie en of ze zich ervan bewust was dat wij ons beter kunnen verhouden tot emoties in een werk door een conceptuele weergave, in vergelijking met het effect dat een bestaand en realistisch uitgebeeld bergenlandschap op ons zou kunnen hebben. Vivian: ‘De Waanplekken ontstaan vanuit een herinnering, een verlangen of een materiaal en ik maak ze bewust vrij abstract. Op deze manier bieden mijn fictieve landschappen de kijker ruimte voor een eigen perceptie, een subjectieve waarneming. Het is voor mij heel bijzonder om reisverhalen te horen van kijkers, over herinneringen van natuur en wandelingen die worden opgeroepen door mijn werk’.

Hoewel poëtische titels ook passend zouden zijn voor deze dromerige kunstwerken wordt het conceptuele en abstracte in Ammerlaan’s werk versterkt door de keuze om ze aan te duiden met een cijfer in plaats van een titel. Vanwaar de keuze voor het abstracte? De fotografe legt uit: ‘Voor mijn afstudeerwerken zocht ik naar een poëtische titel. Dat werd Waanplekken. Dit zelfverzonnen woord dekt de lading van vrijwel al mijn werk. Tijdens mijn studie maakte ik de eerste Waanplekken, mijn afstudeerwerken noemde ik Waanplekken 1, 2 en 3. Omdat deze titel zo goed bij mijn werkwijze past, heb ik eraan vastgehouden en doorgenummerd’. Een duidelijk antwoord op mijn vraag en toch voelde ik daarbij het mysterieuze aspect eigenlijk alleen maar groeien.

Op de avond van mijn bezoek kon ik ook een besloten curatorial talk van Charlotte Hoitsma bijwonen. Om dit event te houden in ‘de Gele Salon’, een vorstelijke en romantische ruimte in het statige museum, lijkt een bewuste keuze te zijn geweest. Op het eerste gezicht leken de abstracte beelden van de kunstenares, groot getoond op een digitaal scherm, behoorlijk te contrasteren met de rijk versierde muren, het goud en de klassieke schilderijen die er hangen. Ook de moderne, strakke vleugel waar Vivian’s werken te zien zijn is een groot verschil met deze in empirestijl ingerichte kamer. Maar de curator legde aan de hand van prachtige visuele voorbeelden uit waarom de Waanplekken toch zo veel gemeen hebben met bijvoorbeeld de Romantiek. Binnen deze stroming in de schilderkunst, in de achttiende en de eerste helft van de negentiende eeuw, hadden de kunstenaars ook een enorme bewondering voor de natuur. De fotografe geeft aan zich te identificeren met hun idealen en inspiratie uit hun filosofie te halen. Daarnaast legden zij, net als Vivian, de focus op verbeeldingskracht en niet op een getrouwe weergave in de kunst. Ze hebben zich afgezet tegen het schilderen van wat ze letterlijk voor zich zagen en werkten daarentegen intuïtief, uitbundig en vooral gericht op wat we noemen ‘het sublieme’. Eerder omschreef Vivian zelf het sublieme als ‘ontzag en ontzetting’, vergelijkbaar met het besef tijdens de Romantiek dat de mens de oogverblindende schoonheid van de natuur in feite onmogelijk kan verbeelden. Daar legt zij zich als kunstenares in eerste instantie bij neer om vanuit daar intuïtief te creëren, het sublieme toch altijd nastrevend.

Ik verliet het museum laat die avond met een gevoel van vertrouwen in de toekomst van de fotografie en trots dat deze kunstvorm oude waarden uit de geschiedenis van de creatie op een eigentijdse manier doet voortleven!

(Interieurfoto’s museum: Ioana Cobzaru)