Alles komt samen

De metafoor, die verscholen zit in de titel van deze expositie, neemt de kijker mee in een prachtige gedachte. ‘Like a River’ is een vers uit een gedicht van Thiago DeMello, gedeeld door één van de protagonisten van de tentoonstelling met de fotograaf tijdens het maken van de serie. Een kort gedicht, met een intense boodschap: als alle zijriviertjes samenkomen dan ontmoeten ze elkaar, sterker, in één grote rivier die op deze manier zijn weg naar de oceaan vindt!

De zijrivieren staan symbool voor de kwetsbare en tegelijkertijd vastberaden trans- en queergemeenschappen in het hart van het Amazone gebied. Lyons, zelf queer, bezocht de afgelegen plekken in het Braziliaanse regenwoud om een visuele stem te geven aan de gemarginaliseerde jongeren, die ondanks alles elkaar veerkrachtig ondersteunen bij het vinden van hun zelfstandigheid en een plek om veilig te wonen. Om te worden wie ze willen zijn.

Identiteit is een rode draad in deze serie en de fotograaf weet als geen ander ruimte te geven aan degene met wie hij samenwerkt. Lyons gaat nooit direct na een ontmoeting fotograferen, hij neemt de tijd om de jongeren te leren kennen en nodigt hen uit om de omgeving te kiezen waarin ze afgebeeld willen worden. Dit is een genereuze manier van samenwerken, in een wereld waarin we de meeste documentair series ervaren door de ogen van de maker, zowel qua compositie als de omgeving waarin er gefotografeerd wordt. Daar is op zichzelf helemaal niets mis mee, maar wat deze kunstenaar weet te bereiken is dat de kwetsbare jongeren vertrouwen in hem krijgen en dat ze zich gezien voelen. Daarmee straalt deze serie ontzettend veel kracht uit. Lyons beeldt jongeren uit die trots uit hun ogen kijken, ogen vol dromen en hoop. Ik vroeg hem naar zijn benadering en of hij het gevoel had meer over de identiteit van de geportretteerde te weten te komen door de regie van het beeld in hun handen te leggen: ‘Mijn achtergrond is sociale antropologie en ik heb vaak gewerkt met projecten waarin we gemeenschappen onderzochten. Deze ervaring in het betrekken van de gemeenschap heeft mijn fotografische praktijk enorm beïnvloed’. In het verlengde hiervan vertelt de kunstenaar dat hij na aankomst zichzelf had voorgesteld en over zijn werk heeft verteld, waarna hij de jongeren heeft uitgenodigd om contact met hem te zoeken. De reactie heeft hem overweldigd. In de kleine wereld van het afgelegen gebied, waar de geportretteerden wisten dat Lyons er een boek en een tentoonstelling van ging maken, wilde iedereen meedoen ondanks het feit dat hun identiteiten hiermee openbaar zouden worden. De sterke aantrekking tot de grote rivier, die ze samen kunnen vormen om zo tot hun ware zelf te kunnen komen, heeft hen blijkbaar kracht gegeven.

De tentoonstelling en het gelijknamige boek verrassen door de intens mooie kleuren en verzadigde beelden. Het valt me op dat de locatie keuze van de jongeren zeer uiteenlopend is. Beelden geschoten in de overweldigende natuur versterken het gevoel van verlangen naar vrijheid vanuit de gemarginaliseerde situatie. Maar we zien ook beelden die binnen gemaakt zijn en door de intieme omgeving meer geborgenheid en veiligheid suggereren. Volgens de fotograaf was het niet een bewuste keuze gebaseerd op binnen of buiten. De locaties werden gekozen ‘vanuit hun verhaal, het symbolisme en de onderlinge samenwerking’. Hij herinnert zich Yaya, die afgestoten werd door haar familie. De veilige kamer die de gemeenschap voor haar had geregeld, moest absoluut het decor van haar portret worden. Die ruimte was voor haar ‘monumentaal en ongelofelijk belangrijk’.

De expositie was meer dan een visuele ervaring, de beelden leken daadwerkelijk energie uit te stralen. Ik heb dit gevoel later met de kunstenaar gedeeld en hij reageerde bevestigend, ook hij voelt die geweldige energie. ‘Ik denk dat het gevoel waaraan jij refereert voortkomt uit het feit dat ik veel tijd met hen heb doorgebracht en dat ze allen vrienden van mij zijn geworden’. Lyons heeft tot op de dag van vandaag contact met alle geportretteerden die in zijn boek te zien zijn.

Ik zou iedereen aanraden om de bijzondere expositie ‘Like a River’ zelf te ervaren. De vormgeving in handen van curator Claire Hoogakker is meesterlijk in lijn met de inhoud en de bedoeling van de kunstenaar. Sommige beelden hangen dicht bij elkaar of raken elkaar zelfs, met de suggestie van een omarming. Andere claimen meer eigen ruimte en doordringen ons van de aanwezigheid van de geportretteerden. Ook het subtiele spel van de verschillende presentatievormen, van ingelijste foto’s tot beeld op behang, versterkt de inhoud van deze expositie. Als kijker ervaar je de identiteiten als op zichzelf staande individuen, terwijl ze harmonieus opgaan in één gemeenschap. Ondertussen kabbelt de steeds krachtiger wordende rivier rustig door naar de oceaan.

‘It’s time for the world to know us’.

(Interieurfoto’s galerie: Ioana Cobzaru)