Photo31 neemt je mee op reis langs de grootste en meest invloedrijke fotografen van het moment, maar ook uit het verleden. Deze iconen zijn van grote invloed op onze beeldcultuur en hebben in vele gevallen een tijdsgeest gevangen, onze blik op de wereld veranderd of dingen laten zien die zonder hen ongezien zouden blijven. Met deze rubriek brengen wij een ode aan internationale grootheden en meesters van de lage landen. (redactie: Anna Witkowska)
Vorige week schokte het bericht van het onverwachte overlijden van fotograaf Erwin Olaf de fotowereld. Media werden overspoeld met zijn beelden en woorden van dankbaarheid en bewondering. Een verdiende en juiste ode aan één van de grootste fotografen ter wereld. Vandaag wijden we onze rubriek ‘Iconen van de fotografie’ als eerbetoon aan Erwin Olaf.
Erwin Olaf (Hilversum, 1959-2023) is bekend om zijn tot in perfectie samengestelde beelden, waarin zijn gestileerde modellen in theatrale decors met schilderachtige verlichting in allerlei situaties acteren. Bijna te mooi en te perfect om echt te zijn. Met onder de oppervlakte altijd een andere laag: een verscheurende dramatiek. Zijn scènes geven geregeld een genuanceerd beeld van de huidige samenleving, haar kwalen en taboes. Ze roepen vragen op over de fundamentele aspecten van de menselijke conditie, eenzaamheid, angst, liefde, geweld, verlies en rouw. Olaf begint zijn carrière met een opleiding aan de school voor journalistiek in Utrecht, waar hij kiest voor de fotografische discipline. Na zijn afstuderen en een korte verkenning van de documentaire fotografie, wordt de geënsceneerde fotografie, zijn handelswijze en al snel zijn handelsmerk. Midden jaren ’80 verwerft Olaf bekendheid met zijn opvallende fotoseries ‘Squares’ en ‘Chessmen’.
Met het aanvankelijk prikkelende en provocatieve karakter van deze series, beweegt hij in de loop der jaren naar een wat ingetogener, maar niet minder krachtige manier van verbeelden met de werken ‘Rain’ en ‘Hope’. Hij geeft met zijn fotografie, expliciet of meer subtiel, aandacht aan gemarginaliseerde individuen, waaronder vrouwen, mensen van kleur en de LGBTQ+-gemeenschap. De carrière van Erwin Olaf omspande ruim 40 jaar, waarin hij vanwege zijn fotografie in 2019 werd geridderd in de Orde van de Leeuw van Nederland.
Hij wordt gedurende zijn carrière geselecteerd voor prestigieuze opdrachten, zoals het fotograferen van de Nederlandse koninklijke familie. En in 2018 selecteert het Rijksmuseum in Amsterdam zo’n 500 foto’s uit Olaf’s hele carrière voor de vaste collectie. Tien daarvan worden er gepresenteerd in een beeldend dialoog met 10 meesterwerken uit de Gouden Eeuw van kunstenaars als Rembrandt en Gerard ter Borch.
Foto’s @ Erwin Olaf
Gruyaert werd van 1959 tot 1962 opgeleid aan het Brusselse Institut National de Radioelectricite et Cinematographique waarna hij in de televisie- en modewereld terecht komt. Als freelance fotograaf in Parijs maar ook als director of photography voor de Vlaamse televisie. Gruyaert vertrekt in 1969 naar Marokko. De fotografie die hij daar bedrijft levert hem in 1976 de Kodak Prize op. Na zijn Marokko reis doet hij als fotograaf ook landen als India en Egypte aan. In London begint hij eind jaren 70 zijn invloedrijke reeks ’TV Shots’, waarbij hij, geïnspireerd door de televisies van de jaren 70, beelden van de wereld vastlegt zoals die rechtstreeks in de huiskamer van mensen terecht komen. Na meerdere internationale reportages en het persoonlijk werk over ‘zijn land’ België, wordt Harry na een geassocieerd lidmaatschap in 1981, in 1986 volwaardig lid van het Magnum agentschap.
Gruyaert experimenteerde veel met Kodachrome-kleurenfilm voor zijn documentaire werk, gelijktijdig met Ernst Haas, William Eggleston en Joel Meyerwitz, door critici aangeprezen als ‘The New Color’. Met Alex Webb was hij een van de eersten bij Magnum die volledig in kleur fotografeerde toen hij er werd uitgenodigd.
Aperture journalist Wilco Versteeg schreef in 2018 over Harry Gruyaert: “Of Gruyaert nu door de straten van Antwerpen, Las Vegas, Moskou of Parijs dwaalt, het is niet de behoefte om te documenteren die hem drijft, maar zijn honger naar interpretatie. Hij leidt ons naar de onbezongen vreugden en tragedies van realiteiten die op het eerste gezicht kaal en leeg lijken, maar in feite gestructureerd zijn door gekleurde vlakken en details.”
Gruyeart’s werk is gepubliceerd in talloze boeken en tentoonstellingen wereldwijd.
Larry Fink (New York 1941) is een Amerikaanse fotograaf die bekend staat om zijn zwart-witbeelden van de Amerikaanse samenleving. In zijn baanbrekende serie ‘Social Graces’ verkende Fink eind jaren zeventig de contrasterende werelden van de in luxe levende Manhattanites van de stad New York en de plattelandsbewoners van Pennsylvania.
“De foto’s zijn genomen in de geest van het vinden van mezelf in de ander, of hetvinden van de ander in mezelf” zei hij erover.
Fink studeerde in de jaren 60 onder fotografe Lisette Model aan de New School of Social Research in New York en ontving in de jaren 70 tweemaal de Guggenheim Fellowship naast andere beurzen.
Larry Finks’ foto’s zijn verschenen in talloze populaire publicaties. In 2001 maakte hij voor de New York Times, met stand-ins’ een satirische serie kleurenfoto’s over president George W Bush in allerlei onbehoorlijke en decadente settings. De publicatie werd afgeblazen wegens de aanslagen van 11 september dat jaar.
Fink, wiens werk in diverse museumcollecties voorkomt, is geroemd om zijn oog voor detail, zijn lichtgebruik en de intimiteit die hij weet te vangen met zijn scherpe timing. Over zijn relatie met zijn onderwerpen zegt hij in een artikel in Times Magazine: “Zelfs de machtigsten van ons worden gedomineerd door zeer kleine, primaire en onopgeloste menselijke impulsen van jaloezie, hebzucht, onzekerheid enzovoort. We zijn allemaal mensen, zelfs de man met de privé jet. We zijn allemaal oneindig kwetsbaar. Met dat in gedachten moeten we naar mensen kijken met geduld en vriendelijkheid, en ook met nieuwsgierigheid. Omdat elke keer dat je iemand ontmoet, je meer dan waarschijnlijk iets leert.”
Richard Avedon (New York 1923- San Antonio 2004) woonde in New York City. Zijn interesse in fotografie begon al op jonge leeftijd en hij werd lid van de cameraclub van de Young Men’s Hebrew Association (YMHA) toen hij twaalf jaar oud was.
Avedon maakte tijdens WO2 in dienst van het leger, tienduizenden identiteitsfoto’s, voordat hij besefte dat hij professioneel fotograaf wilde worden. Aanvankelijk maakte hij modefoto’s en studeerde hij bij art director Alexey Brodovitch. Op tweeëntwintigjarige leeftijd werd hij freelancer voor Harper’s Bazaar waar hij mode en modellen fotografeerde op straat, in nachtclubs, in het circus, op het strand en op andere ongebruikelijke locaties, gebruikmakend van de eindeloze vindingrijkheid en inventiviteit die een kenmerk van zijn kunst werden. Onder leiding van Brodovitch werd hij de hoofdfotograaf voor Harper’s Bazaar.
Avedon was gefascineerd door het vermogen van fotografie om de persoonlijkheid te suggereren en het leven van zijn onderwerpen op te roepen. “Mijn foto’s gaan niet onder de oppervlakte. Ik heb een groot vertrouwen in oppervlakken. Een goede foto zit vol met aanwijzingen” zo stelde hij.
In 1965, sloot hij zich aan bij Vogue, waar hij twintig jaar zou werken. Vervolgens werd hij in 1992 de eerste vaste fotograaf bij The New Yorker, waar zijn portretten het tijdschrift herdefiniëerde. Gedurende deze periode verscheen zijn modefotografie bijna uitsluitend in het Franse tijdschrift Égoïste.
Avedon wordt alom gecrediteerd voor het uitwissen van de grens tussen ‘kunst’ en ‘commerciële’ fotografie. Zijn merkbepalende werk en lange samenwerkingen met Calvin Klein, Revlon, Versace en tientallen andere bedrijven resulteerden in enkele van de bekendste advertentiecampagnes in de Amerikaanse geschiedenis. Deze campagnes gaven Avedon de vrijheid om grote projecten na te streven waarin hij zijn culturele, politieke en persoonlijke passies verkende. Hij staat bekend om zijn uitgebreide portretten van de Amerikaanse burgerrechtenbeweging, de oorlog in Vietnam en een gevierde fotoreeks van zijn vader, Jacob Israel Avedon. In 1976 produceerde hij voor het tijdschrift Rolling Stone ‘The Family’, een collectief portret van de Amerikaanse machtselite ten tijde van de tweehonderdste verkiezing van het land. Van 1979 tot 1985 werkte hij uitgebreid aan een opdracht van het Amon Carter Museum of American Art, waar hij uiteindelijk de show en het boek In the American West produceerde.
Avedons eerste museumretrospectief werd gehouden in het Smithsonian Institution in 1962. Vele grote museumshows volgden. Zijn eerste fotoboek, Observations werd gepubliceerd in 1959. Hij bleef zijn hele leven boeken publiceren, waaronder Nothing Personal, Portraits, An Autobiography, Evidence en The Sixties.
Nadat hij tijdens een opdracht voor The New Yorker een hersenbloeding had opgelopen, stierf Richard Avedon op 1 oktober 2004 in San Antonio, Texas. Hij richtte tijdens zijn leven The Richard Avedon Foundation op.
Als straat- portret- en landschapsfotograaf stort Joel Meyerowitz (New York 1938) zich op 24-jarige leeftijd op de dan nog kersverse kleurenfotografie.
Geïnspireerd door Robert Frank, Henri Cartier-Bresson en Eugène Atget, zegt Joel zijn baan op en wordt de straat zijn nieuwe werkterrein met als voornaamste instrument zijn 35 mm camera.
Wisselend tussen kleinbeeld zwart-wit en kleurenfotografie, maar ook werkend met groot formaat camera’s heeft deze pionier van de straatfotografie inmiddels meer dan 26 boeken op zijn naam staan waarin het aanzien van de mensen in de Verenigde Staten maar ook in Azië en diverse Europese landen centraal staat. Een mijlpaal werd zijn exclusieve toegang als fotograaf tot Ground Zero, direct na de terreuraanslag op het WTC op 11-09-2001. Dat leidde tot het boek ‘Aftermath’. Joel Meyerowitz wordt in 2017 geëerd voor zijn gehele oeuvre met een plaats in de ‘Leica Hall of Fame.’ Ook is zijn werk in diverse befaamde musea te bekijken.
Ata Kandó (1913 Boedapest – 2017 Bergen) was een Nederlandse fotografe van Hongaarse afkomst. In de jaren dertig van de vorige eeuw voltooit zij in Boedapest een opleiding fotografie bij de toen bekende József Pécsi, waarna zij met haar eerste man Gyula Kandó, een bestaan als fotograaf probeert op te bouwen in Parijs. Vrouwelijke fotografen zijn in die tijd amper geaccepteerd, Ata krijgt geen werkvergunning en werkt illegaal. Oorlogsfotograaf en Magnum oprichter Robert Capa, tevens een vriend van Kandó, vindt werk voor haar bij Magnum. Hier ontmoet zij in 1950 de Nederlandse fotograaf Ed van der Elsken, met wie ze in 1954 trouwt. In Parijs wentelen zij zich uitvoerig in de kunstbeweging.
Ata Kando’s werk wordt gekenmerkt door het weergeven van het persoonlijke en intieme leven van haar kinderen en dieren. Ook zet zij zichzelf neer als een geëngageerde fotograaf. Met sociaal bewogen beeldverhalen, bijvoorbeeld van Hongaarse vluchtelingen of bewoners van het Amazonewoud. Kandó werkt hiermee in de humanistische documentaire traditie van de jaren vijftig.
Het Cobra Museum voor Moderne Kunst zegt over haar: ‘Volgens Kandó beschikt een goede foto over zowel een artistiek als een sociaal aspect en zijn de beste fotografen in staat om die twee kwaliteiten optimaal samen te brengen.’ In de jaren 60 en 70 geeft Kando fotografieles aan de Hogeschool voor Kunsten in Utrecht en op de Kunstacademie AKI in Enschede. Ata Kando’s werk is gepubliceerd in vele boeken en magazines en wordt wereldwijd tentoongesteld. Kandó is 104 jaar geworden.
Jim Lee (1945) is een Britse fotograaf en filmregisseur. Zijn carrière omspant meer dan 50 jaar en wordt gekenmerkt door een enorm oeuvre van iconische modefoto’s en tv-commercials. Lee begon zijn carrière eind jaren zestig als modefotograaf, werd vaak vergeleken met de Fransman Guy Bourdin en plaatste hij zich al snel in het selecte rijtje van grote modefotografen.
Hij verschuift de traditionele manier om mode vast te leggen van mooie kleding en model naar storytelling. Zijn theatrale en verhalende stijl was verfrissend voor de mode-industrie en werd al snel zijn handelsmerk. ‘Alsof er iets stond te gebeuren’ was het verhalende element altijd aanwezig in zijn werk wat intrigerend en opmerkelijk was voor dit genre.
Eind jaren zeventig raakte Lee geboeid door het maken van tv-commercials en speelfilms, wat een totaal nieuwe manier van expressie gaf. Zoals hij het zelf omschrijft: de commercials gaven hem creatieve en artistieke vrijheid en een groot expressievermogen. Er was toen veel budget en belangstelling voor tv-ads bij het publiek, een groot contrast met de reclamewereld van vandaag.
Op 17-jarige leeftijd verliet hij Engeland en verhuisde hij naar Australië, waar het avontuur en de liefde voor fotografie begon. Terug in Londen in de jaren zestig begon hij met het fotograferen van bands als The Who, The Beatles en The Rolling Stones. Hij zou ook werken met persoonlijkheden als de jonge Vogue-hoofdredacteur Anna Wintour, met invloedrijke modeontwerpers als Yves Saint Laurent en Gianni Versace en voor merken als Levi’s, Visa, BMW en Shell. Een boek met zijn levenswerk ‘Jim Lee / Arrested’ werd in 2012 gelanceerd samen met een tentoonstelling in Somerset House in Londen. Zijn werk maakt deel uit van verschillende wereldwijde museumcollecties en galeries zoals het Victoria and Albert Museum in Londen en Holden Luntz Gallery in Palm Beach, Florida. Jim Lee, streeft naast enkele modecampagnes momenteel vooral eigen creatieve projecten na voornamelijk in speelfilms.
Het rijke scala aan wereldberoemde beeldmakers kent ook een aantal grote namen uit eigen land. Dana Lixenberg (Amsterdam 1964) is een Nederlandse fotografe, bekend om haar persoonlijke, lange termijn projecten, veelal bestaande uit intieme en oprechte zwart-wit portretten, uitgevoerd met een 4 x 5 inch camera. Lixenberg kwam op haar 18e in aanraking met fotografie tijdens een cursus die zij volgde tijdens Au Pair werk in New York. Ze vervolgde met een opleiding in London; the College of Printing en doorliep daarna de Gerrit Rietveld Academie in Amsterdam.
De focus in Dana’s werk ligt bij het vastleggen van individuen en groepen aan de rand van de samenleving. Haar bekendste werk is het omvangrijke ‘Imperial Courts’ project waarbij zij 22 jaar lang in South Central Los Angeles, bewoners van de woonwijk Watts, bezocht en fotografeerde. In ‘Imperial Courts’, dat zij aanving na de rellen rond het politiegeweld tegen de Afro-Amerikaanse Rodney King gaf een inkijk in de Stedelijke bende-cultuur van LA. Waar de media vooral uit was op sensatie en een eenzijdig beeld schetste van de actoren, wilde Dana iets diepers raken, een ‘echt scenario’ laten zien, al werd zij aanvankelijk met argwaan ontvangen. Bezoek na bezoek werd zij geconfronteerd met veranderingen in de populatie die zij bezocht, doordat mensen een gevangenisstraf moesten uitzitten, door bendegeweld de dood vonden of simpelweg verdwenen. Haar serie werd een document van families, van persoonlijke verhalen en van de onderlinge relaties die haar subjecten hadden. In 2017 won zij met ‘Imperial Courts’ een van de meest prestigieuze fotografie onderscheidingen: de Deutsche Börse Photography Foundation Prize. Het werk van Dana Lixenberg is opgenomen in onder andere de collecties van Het Rijksmuseum, Huis Marseille, Het Stedelijk Museum, Nederlands Fotomuseum en Museum Voorlinden.
Sannes (Groningen 1937 – Bergen 1967) staat bekend om zijn grofkorrelige zwart-wit opnamen van jonge vrouwen. Een zeer persoonlijk oeuvre, waarin Sannes zijn kijk op erotiek geeft door zijn modellen in poses vol seksueel verlangen, verdriet of extase vast te leggen. Vol sfeer en verborgen emotie. Sanne Sannes stond bekend als een vernieuwer, die naast zijn zinnenprikkelende fotografie, een nieuwe beeldtaal zocht door fotografie met film te combineren. Over het liefdesleven van de fotograaf doen verschillende verhalen de ronde. Van een Sannes die wegens zijn fotografie als Don Juan werd bestempeld tot aan het andere uiterste: dat hij als een maagd het graf in is gegaan. Hij stond, al was hij nog maar acht jaar actief als fotograaf en filmer, op het punt om internationaal door te breken, toen hij op 30 jarige leeftijd in een tragisch eenzijdig auto ongeluk bij Bergen de dood vond.
Roger Ballen (New York, 1950) staat bekend als één van de belangrijkste fotografische kunstenaars van onze tijd. Tijdens zijn carrière, die meer dan veertig jaar beslaat, adresseert hij zijn publiek met vreemde en confronterende werken die je vooral op reis lijken te nemen naar de uithoeken van de eigen geest. Amerikaan Ballen vestigde zich in Zuid Afrika waar hij als geoloog werkte en de camera oppakte om de verborgen wereld van de plaatselijke steden te verkennen. Het bracht hem achter de voordeur van talrijke huishoudens en had een diepgaande invloed op zijn fotografie. Waar eerst nog de documentaire aanpak van zijn werk te zien is, ontwikkelt hij in de jaren 90 een stijl die hij ‘documentaire fictie’ noemt. Zijn vroegere modellen, aan de zelfkant van de Zuid-Afrikaanse samenleving, werden vanaf 2000 meer en meer een cast van acteurs die speelden in zijn krachtige psycho-dramatische werken.
Roger Ballen maakt in zijn fotografie gebruik van tekeningen, schilderijen, collages, vodden en sculpturen, allen in vierkant zwart-wit gevangen als een ‘hybride esthetiek.’ Waarbij de grenzen tussen fantasie en realiteit volledig vervagen en waarin hij nog altijd metaforen vindt voor zijn kritiek op de menselijke conditie en haar potentieel. Ballen maakte en regisseerde ook films, waarvan ‘I Fink You Freeky,’ een samenwerking met cultband Die Antwoord een Youtube-hit werd.
In zijn gang langs diverse belangrijke musea, werd zijn installatie ‘House of the Ballenesque’ tijdens Rencontres d’Arles 2017 verkozen tot één van de beste tentoonstellingen van 2017. Na een overzichtstentoonstelling in Parijs met een boekuitgave door Thames & Hudson eind 2020, zal dit retrospectief getiteld “De wereld volgens Roger Ballen” vanaf 16 oktober 2021 te zien zijn in het Fotomuseum Den Haag.
Bruno Barbey (Marokko 1941 – Frankrijk 2020) was een Frans-Zwitserse fotograaf. In zijn 50-jarige carrière reisde hij als fotograaf door alle vijf de continenten waarbij hij veelvuldig de mensen, de cultuur en ook veel oorlogsgeweld vastlegde. Ondanks dit laatste noemde hij zichzelf pertinent geen oorlogsfotograaf. Hij documenteerde voor het nageslacht en keerde vaak terug naar plekken waar hij eerder fotografeerde. ‘Fotografie is de enige taal die overal ter wereld kan worden verstaan’ was zijn credo. Al verwierf hij bekendheid met zwart-wit foto’s, Barbey schakelde midden jaren 60 radicaal over naar kleurenfotografie. Hij inspireerde en beïnvloedde talloze jonge fotografen. Zijn foto’s onderscheiden zich door kleurrijke en complexe composities, schoon en esthetisch, zelfs als het ging om oorlogstaferelen. Barbey leidde van 1992 tot 1995 het fotoagentschap Magnum, waar hij zelf zijn gehele carrière lid van was. Hij heeft meer dan 30 boeken gepubliceerd en zijn werk is verschenen in ‘s werelds belangrijkste magazines. Zijn foto’s zijn internationaal tentoongesteld en bevinden zich in tal van museumcollecties.
