Oorverdovende stilte en verlammend getril

Amsterdam Art heeft onlangs de expositie van Petra Noordkamp bij Galerie Onrust uitgelicht en ik heb geen moment spijt gehad van mijn aanwezigheid als één van hun kunstgidsen op de dag van de opening! De ingetogen doch krachtige werken van Petra kwamen bijzonder goed tot hun recht in deze prachtige rustgevende ruimte met hoge, witte muren. Op een warme dag voelt het alsof je een kleine kathedraal betreedt, de drukte en het lawaai van de stad ver achterlatend.

Petra heeft een paar jaar geleden haar geliefde partner Menno verloren. Kort daarop kreeg ze de kans om voor haar werk, film en fotografie, naar Japan te reizen. De kunstwerken die tijdens dit artist-in-residency verblijf tot leven kwamen zijn een afspiegeling van het ondragelijke gemis, vermengd met een onderzoek naar de invloed van herinneringen en dromen op de perceptie van architectuur in stedelijke gebieden. Deze artistieke zoektocht is overigens als een rode draad in haar werk te herkennen. Ik vroeg de kunstenares hoe de tijd in Japan haar heeft beïnvloed: ‘Tijdens deze residency ben ik naast het filmen, wat ik de afgelopen 10 jaar vooral heb gedaan, ook weer veel gaan fotograferen. Er was zoveel te zien dat mij raakte en dat ik vast wilde leggen. Het fotograferen van de lijnen, structuren, patronen van stenen, wortelstronken, struiken en architectuur hielp mij ook  houvast te vinden na het overlijden van mijn vriend. Met deze foto’s heb ik middels de tactiliteit van het papier en de mooie afdrukken zowel een boek als een tentoonstelling kunnen maken, waarmee ik die stilte heb kunnen uitdrukken waarnaar ik op zoek ben (en die ik in Japan op verschillende plekken vond).’

Bij een tweede bezoek kon ik in alle stilte de bijzondere sfeer tot me nemen en viel het me op dat er een tweede rode draad aanwezig is in Noordkamp’s werk: Aardbevingen. De onheilspellende stilte vlak voor het krachtige getril van de aarde voelt bijna als een terugkerende obsessie. Midden in de galerie werd een video vertoond in een Japans aandoend huisje van onbehandeld hout, speciaal voor deze expositie gemaakt door kunstenaar Benjamin Roth. Als je het deurtje achter je op slot deed waande je je in haar wereld tijdens de Japan reis, met de angst voor een aardbeving bijna letterlijk om je heen trillend in de minuscule ruimte. De beelden visualiseren een emotie die het  onvoorspelbare machtsvertoon van de aarde teweeg kan brengen. Petra’s voice-over brengt het geheel voor het gevoel in het nu, haar angst wordt heel snel voelbaar als mijn eigen angst. En juist wanneer de spanning begint te beklemmen, doorbreekt Noordkamp dit gevoel door de kijker mee te nemen in de intimiteit van haar overleden partner: beelden van een kam, van zijn schoenen of van een porselein schaaltje. Deze subtiele afwisseling maakt ook haar boek zo bijzonder. De pagina’s met de beelden van zijn persoonlijke bezittingen, zijn gemaakt van zacht en lichtdoorlatend papier. Kwetsbaar, bijna vluchtig en toch voor altijd aanwezig, precies zoals een herinnering kan voelen.

Getriggerd door het contrast tussen de stillevens in de expositie en de bewegelijkheid van een aardbeving, vraag ik naar de balans tussen de twee. Terwijl ik naar de beelden kijk ontstaat er een herkenbaar ritme van stenen, muren, het hout en de beweging die niet alleen inherent is aan film, maar ook aan de begrippen ‘trillen’ en ‘aardbeving’. Petra legt uit dat haar werk als filmmaker voortkomt uit haar praktijk als fotograaf:  ‘Ik denk voornamelijk in stilstaande beelden, al is het voor de afwisseling in een film natuurlijk ook heel fijn als er af en toe iets beweegt. Bovendien ben ik voortdurend op zoek naar stilte, naar contemplatieve plaatsen en zo’n plek wil ik dus ook graag middels mijn werk creëren’.

Ik kan haar uitleg helemaal volgen aan de hand van wat ik ervaar tijdens mijn bezoek. Toch wil ik nog verder reflecteren op de manier waarop haar artistieke output in het algemeen wordt beïnvloed door het onderwerp ‘aardbevingen’. Want ook haar huidige expositie bij Pictura in Dordrecht laat  een bijzondere film zien over een stad die verwoest is door een aardbeving. Wat is de betekenis hiervan voor de kunstenares persoonlijk en voor haar werk, verder dan het kortstondig en heftig trillen van de aarde? Petra: ‘Vooral na de ervaring van de hartstilstand(en) van mijn vriend in 2019, is een aardbeving voor mij een metafoor voor een gebeurtenis waar je geen controle over hebt en waar je mee te dealen hebt. Als kunstenaar is het onderwerp ‘aardbeving’ toevallig op mijn pad gekomen. Ik raakte geïntrigeerd door beelden van de stad Gibellina, die in 1968 getroffen werd door een aardbeving. Tien jaar later werd er op 20 kilometer afstand van de ruïnes een nieuwe stad gebouwd. Toen ik ontdekte dat de kerk van deze nieuwe stad ontworpen was door de vader van een ex-geliefde van mij besloot ik daar mijn eerste film (La Madre, il Figlio e l’Architetto) over te maken. Deze film leidde tot een opdracht van het Solomon R. Guggenheim Museum. Ze vroegen mij een film te maken over ‘Il Grande Cretto di Gibellina’, het landart werk en tevens memorial van de Italiaanse kunstenaar Alberto Burri waarin hij de brokstukken van het oude Gibellina bedekte met een dikke laag cement en op deze manier een groot labyrint vormde. Door deze film werd ik gevraagd door het MAXXI museum in Rome om een werk te maken over de aardbevingen die plaatsvonden in de regio Marche in Noord-Italië in 2016. Tijdens het werken aan die opdracht, kreeg ik mijn eerste paniekaanval. De willekeur van een dergelijke gebeurtenis trof mij zeer en maakte dat ik heel angstig werd voor een volgende aardbeving’.

Ik ben getuige geweest van werk dat zonder meer schoonheid, heftigheid en emotie ademt. Maar het meest ontroerd raakte ik nog door de retorische gedachte die Petra zo mooi in haar video uitspreekt: had hij misschien nog geleefd als ze ja had gezegd toen hij ringen wilde kopen?

De expositie in Galerie Onrust mag dan inmiddels afgelopen zijn, maar ‘Verzamelde Werken’ van Petra Noordkamp is momenteel te bewonderen bij Pictura in Dordrecht.

(Interieurfoto’s galerie: Ioana Cobzaru – Portret Petra Noordkamp: Natascha Libbert)