Krachtig statement, menselijke blik

Deze expositie in het Nederlands Fotomuseum is al een tijd in volle gang, toch heb ik het tijdens mijn eerdere bezoeken in de afgelopen maanden niet gezien. Gelukkig gebeuren er kleine wonderen in onze intermenselijke contacten en ontmoette ik de geweldige fotograaf Sebiha Öztaş in Amsterdam op de ‘Women in Art’ tentoonstelling, die ook de vrouwelijkheid in al haar vormen vierde. Vanwege de Internationale Vrouwendag is de maand maart altijd een belangrijk moment om ons te realiseren wat we bereikt hebben, maar ook hoe lang de weg nog is naar gendergelijkheid en erkenning voor vrouwelijke kunstenaars.

In het algemeen en curatorieel gezien, houd ik van sterke concepten. Deze expositie is daar een mooi voorbeeld van en WOMXN verwijst met de creatieve spelling naar de ruimere betekenis van het woord ‘vrouw’. Sebiha Öztaş portretteert vrouwen die een maatschappelijke bijdrage aan de stad Rotterdam hebben geleverd, maar wat dit project zo bijzonder maakt is dat deze vrouwen een grotere rol spelen dan alleen in al hun kracht voor de lens te verschijnen. ‘WOMXN’ gaat namelijk een visueel en conceptueel dialoog aan met ‘De Eregalerij van de Nederlandse fotografie’, de welbekende tentoonstelling die in hetzelfde museum te zien is. Zo hebben de geportretteerde vrouwen elk een beeld gekozen uit de Eregalerij en zijn hun associaties met het gekozen beeld te lezen bij hun eigen portret. Sebiha weet op deze manier niet alleen een indrukwekkende diversiteit aan krachtige vrouwen te laten zien, maar geeft ze extra zeggingskracht door de bijzondere vorm van de expositie. Een sterk concept in al zijn eenvoud.

Het tweede deel van de titel ‘Meer dan een muze’ verwijst naar de rol van de vrouw als onderwerp en inspiratiebron, en de manier waarop ze in de kunstgeschiedenis en tot op de dag van vandaag vaak wordt neergezet. De vrouw als muze werd vooral verbeeld als kwetsbaar schoonheidsideaal. Verbazingwekkend genoeg blijkt het ook in deze tijd nog steeds hoog nodig om laten zien dat vrouwen veel meer dan dat zijn. Ik vroeg de fotograaf naar haar mening en persoonlijke ervaringen: ‘Historisch gezien zijn vrouwen vaak ondervertegenwoordigd en ondergewaardeerd in de kunstgeschiedenis, waarbij hun stemmen, perspectieven en creatieve bijdragen vaak genegeerd of overschaduwd werden door de mannelijke dominantie. Gelukkig zien we een verschuiving waarbij vrouwen hun eigen narratief vormen en hun kracht tonen, vooral in kunst. Als vrouw in de kunst heb ik een overwegend positieve ervaring gehad. Ik heb zorgvuldig nagedacht over mijn benadering en hoe mijn fotografie gezien kon worden. De kunstwereld verandert, er zijn meer vrouwen aan de macht. Het zijn vooral vrouwen geweest die mij hebben gesteund en vertrouwen hebben gehad in mij en mijn fotografie’.

Ik voel er toch voor om door te gaan op het idee van een muze. Het is een positief en poëtisch begrip en over het algemeen voelen we ons allemaal gevleid als iemand ons een muze vindt. Want dit impliceert inspiratie en creatie. Dus waarom is het geen goede ontwikkeling geweest in de kunst, dat de vrouw voornamelijk als mooi en als inspiratiebron werd gezien door de kunstenaars? Allereerst is de rolverdeling opvallend in de kunstgeschiedenis, eeuwenlang is de kunstenaar man geweest. Althans de kunstenaars die waarde en aanzien hadden en degenen die in de kunstboeken en opleidingen worden genoemd en geroemd. Vanuit verschillende projecten, die terugkijken op de geschiedenis, leren we nu dat de vrouwen wel degelijk kunst maakten, maar dat hun werk ondergewaardeerd werd en meer als hobby werd gezien. Het project ‘Vrouwen van het Rijksmuseum’ is bijvoorbeeld opgericht om juist vanuit een genderperspectief de objecten uit ons meest bekende museum te onderzoeken, de teksten bij de kunstwerken waar nodig te herschrijven en nieuwe verhalen te ontsluiten voor het publiek. Ik vraag Sebiha hoe zij tegen dit aspect van een muze aankijkt: ‘Ik vind het onrechtvaardig dat vrouwen vaak alleen als objecten worden beschouwd in de kunst, in plaats van bijvoorbeeld als makers. Dit ondermijnt de creatieve vrijheid en respect voor de vrouwen binnen de kunstwereld. Ik geloof dat het cruciaal is om vrouwen hun stem en visie te laten uitdragen en hen volledige controle te geven over hun kunst en hun afbeelding. Het selecteren van de beelden voor de expositie hebben we ook in samenspraak gedaan’.

De 23 vrouwen, die uitgebeeld zijn door Öztaş, zijn heel verschillend in hun uiterlijk, leeftijd, afkomst en interesses. Het door hen gekozen beeld uit de Eregalerij als inspiratie voor hun eigen portret en het verhaal dat ze met ons delen als associatie hierbij geven ons de kans meer te weten te komen over wie ze zijn en wat ze belangrijk vinden. Wat mij betreft slagen de makers van de expositie erin om de vrouw inderdaad te portretteren vanuit een visie en met wederzijds respect. De fotograaf benadrukt dat dit belangrijk is ‘in het belang van zelfexpressie en autonomie’ en dat ‘het vragen naar hun wensen of hoe ze afgebeeld willen worden een ruimte creëert waarin ze zich comfortabel en zelfverzekerd voelen, wat vaak resulteert in krachtige portretten’.

Ik hoop dat anderen deze tentoonstelling niet missen, zoals mij is overkomen. Sla bij je bezoek de trap naar de eerste verdieping in het museum niet over en leer deze met recht Rotterdamse muzes kennen.

(Interieurfoto’s expositie: Ioana Cobzaru – portret: Sebiha  Öztaş)